Boekbespreking: Land van Weemoed

Door: Jaap Lemereis

Land van Weemoed, epos van een vergeten generatie door Ali Serik; Uitgeverij U2PI, 2022

Zelden verschijnt er een epos. En nog zeldener zo een als Ali Serik heeft geschreven.
Een epos is een lang verhalend heldendicht. Wie zoekt naar ‘epen’ (het meervoud van epos) vindt een lijst met werken uit de klassieke oudheid. Daar mag nu Land van weemoed van Ali Serik aan worden toegevoegd. Wie dit werk openslaat ziet direct aan de bladspiegel dat het niet om een gewoon boek gaat. Land van weemoed is naar inhoud én vorm een echt epos, en wel één dat midden in onze moderne tijd staat. De lezer maakt kennis met een bijzondere en zeer goed leesbare tussenvorm tussen proza en poëzie. De indeling van de pagina’s laat de lezer meebewegen met de dynamiek van het verhaal.

De aanloop van het verhaal vraagt misschien wat geduld, maar is tegelijkertijd zo beeldend dat je het voor je ziet als een film. En dan ontrolt zich het verhaal, van een traditioneel Turks bergdorpje in de jaren vijftig tot in de huidige westerse samenleving, in dit geval Nederland.  
Land van weemoed blijkt een veelkleurig mozaïek, een caleidoscoop, een symfonie die alle hoogte- en dieptepunten laat horen de mensen maar kunnen meemaken. Vaak zijn die dramatisch, soms hilarisch, altijd heel menselijk. Veel beelden blijven je na lezing lange tijd bij: de dorpsgenoten die dicht op elkaar gestuwd in een krappe kamer naar die ene radio luisteren; een tandeloze beer die danst op een stationsplein; de reacties van de vrouwen op het vertrek van hun mannen; de gastarbeider die na een lange werkdag in de bus in slaapt valt en in het donker in een hem onbekende stad zijn weg terug moet zoeken. Om er maar enkele te noemen, het epos staat er vol mee. De lezer komt een veelheid aan bijzondere personages en gebeurtenissen tegen.  
En toch vormen al die bonte gebeurtenissen bij elkaar een duidelijk en goed gecomponeerd geheel, met de lotgevallen van Yusufkadir en zijn vrienden als leidraad.
Ali Serik velt geen oordeel over al die uiteenlopende menselijke gedragingen. Hij beschrijft ze met mededogen en met veel mensenkennis en inzicht in het leven. Daarmee geeft hij de lezer ruimte om zich te verbazen, te verwonderen en mee te leven. 
Dat is een van de sterke punten van het boek. Een sterk punt is ook dat we hier en daar een vooruitblik krijgen op het leven van de mensen die we als lezers van al die geschiedenissen tegenkomen. Dat pakt wonderwel uit en geeft een speciale diepte aan de vertelling, die zo tegemoetkomt aan het menselijk verlangen te willen weten hoe het verder gaat met iemand die je hebt leren kennen.      

Land van weemoed gaat over een vergeten generatie, zoals de ondertitel zegt. Terecht dat Ali Serik dat zo benoemt en terecht dat hij er werk van gemaakt heeft de ervaringen van die eerste generatie Turkse gastarbeiders te beschrijven. Een generatie die nu langzaam aan het verdwijnen is en daarmee ook hun herinneringen en hun worsteling om in Nederland een plek, werk, een thuis te vinden. Zij zijn de helden van dit heldendicht.
Land van weemoed boekstaaft dat op een zeer invoelende wijze en dat is van belang op zich. Tegelijkertijd klinkt er nog veel meer mee: dit epos gaat ook over alle mensen en het menselijke-al-te-menselijke. Waar ligt dat land van weemoed? Is dat het land van herkomst of is dat het ‘nieuwe land’ waar men zo naar verlangde? Of ligt het ergens in de ontmoeting tussen mensen of tussen generaties? Hoeveel ‘onmogelijke’ keuzen moeten mensen maken om verder te komen en van waaruit doen ze dat? Dit soort levensvragen roept dit epos ook op en daarmee krijgt het een diepere laag, die ook zo kenmerkend is voor die oude epische werken.

Bijzonder is ook dat de schrijver ook eigen gedichten ingevlochten heeft in deze op zich al zeer poëtische vertelling. Vaak komen die goed tot hun recht en voegen ze iets extra’s toe aan het verhaal. Op enkele plekken blijven ze daar wat los van staan. Dit is misschien een van de weinige kritische noten die te plaatsen zijn bij dit boek, dat door de vorm én door de zeer sprekende inhoud enig in zijn soort is. Om nog niet te spreken van het historisch belang.

Jaap Lemereis, november 22